آداب مرسوم در دنیای هنر – شماره‌ی ۱ ۱۰ آبان، ۱۴۰۲ سارا یزدانی‌راد
۱۰ آبان، ۱۴۰۲ سارا یزدانی‌راد
برای درک بهتر قوانین موجود در دنیای هنر ابتدا باید قبول کنیم که بازار هنر با وجود تمام تعارفات معمول و ظاهر فریبنده نهایتا یک کسب و کار است. افرادی که با اصول این کسب و کار آشنا هستند به‌خوبی می‌دانند که گزاره‌ی «در دنیای هنر هیچ قانونی وجود ندارد» فقط در موارد خاصی صدق می‌کند و شخصی که تصمیم به برگزاری نمایش می‌گیرد و به فروش آثار هنری خود فکر می‌کند باید به نقش، وظایف و انتظارات خود در این ساز و کار آشنا باشد. البته قوانین ممکن است در ظاهر سفت‌وسخت نباشند و به‌ندرت در قالب آیین‌نامه، دستورالعمل و یا قرارداد ابلاغ شوند. قوانین بیش از هرچیز ممکن است شبیه به انتظاراتی عرفی باشند که از بازیگران حرفه‌ایِ دنیای هنر انتظار می‌رود آن‌ها را نادیده نگیرند.
مطمئناً آنچه هنرمند در استودیوی خود انجام می‌دهد کاملاً به خودش مربوط است و هیچ قانونی وجود ندارد که بگوید هنرمند باید چه موضوعی را انتخاب کند و ایده‌هایش را از چه طریق اجرا کند. هنرمند باید آگاه باشد که افراد کمی در دنیا وجود دارند که از چنین آزادی عملی در شغل خود برخوردارند. از سوی دیگر مانند هر کسب‌وکار دیگری، در دنیای هنر هم آدابی عمومی وجود دارد که برای جلوگیری از سوتفاهم‌های احتمالی و پیشبرد راحت‌تر و سریع‌تر اهداف بهتر است تمامی طرف‌های کاری از جمله هنرمندان، گالری‌داران، کیوریتورها و سایرین از آن مطلع باشند.
نکته‌ی مهم دیگر این است که آداب مرسوم دنیای هنر به مرور زمان و بسته به شرایط و امکانات دستخوش تغییر می‌شوند. مثلا با پیشرفت ابزارهای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی و دسترسی راحت‌تر به منابع اطلاعاتی در دنیای مجازی، نوع معرفی هنرمند و ارائه‌ی آثار به نهادهای مختلف دچار تغییر شده است. در نبود اطلاعات کافی در گذشته، ارائه‌ی حضوری و یا تحویل سی‌دی نمونه‌ی آثار به تمام گالری‌های شهر، ممکن بود یکی از راه‌های رایج میان هنرمندان نوظهور برای آزمودن شانس نمایش باشد. در دنیای امروز، هنرمندان و نهادهای مختلف ناچار به بکارگیری ابزارهای تازه‌ای برای برقراری ارتباط و معرفی خود در این دنیا هستند.
امروزه در جهان، گالری‌ها برای جذب جدیدترین استعدادها با یکدیگر در رقابت‌اند و همواره به‌صورت فعالانه و درعین‌حال اغلب پنهانی از طریق شبکه‌های اجتماعی یا حتی رصد کردن پایان‌نامه‌های دانشگاهی به‌دنبال هنرمندانی هستند که آثارشان تاکنون به نمایش در نیامده‌اند. در سال‌های گذشته بسیاری از پیش‌کسوتان و اساتید هنر ممکن بود به هنرمندان توصیه کنند پیش از معرفی آثارشان به گالری‌ها، سال‌های زیادی را به کار و تمرین در استودیوی خود بگذرانند و پیش از برگزاری نمایش انفرادی، در نمایش‌های گروهی متعددی شرکت کنند. این البته به‌هیچ‌وجه به این معنا نیست که همه‌ی هنرمندان برای ورود به بازار هنر و نمایش در گالری آماده هستند. فشار برای فروش می‌تواند عامل بازدارنده‌ای در روند حرفه‌ی هنری باشد و شرکت در نمایش‌های گروهی همچنان فضایی مناسب برای دیده شدن تجربیات هنرمندان است. امروزه با افزایش تعداد گالری‌های تازه تاسیس، برگزاری نمایش انفرادی و فروش به‌عنوان یک هنرمند نوظهور عملاً امکان‌پذیر است و به همین دلیل هنرمند به‌ناچار باید خیلی زودتر با مسائل معمول و نحوه‌ی کار بازار هنر آشنا شود. هنرمندان در گذشته هرگز مجبور به کسب این اطلاعات در ابتدای مسیر حرفه‌ای خود نبودند.
البته در این مسیر هنرمند ناگزیر به پیروی از قوانین و برآورده کردن انتظارات دیگران نیست، ولی آشنایی‌اش با این قوانین مسئله‌ی مهمی است و فقط از این طریق می‌تواند با اراده‌ی خود و نه تصادفاً از آن‌ها سرپیچی کند. آنچه برای برخی هنرمندان کارآمد است شاید برای سایر آن‌ها کارساز نباشد و هر هنرمندی می‌تواند با آگاهی از قوانین عرفی و با توجه به شخصیت، اهداف و رویکرد هنری‌اش در راستای اولویت‌های حرفه‌ای خود حرکت کند.
در بخش‌های بعدی ابتدا سعی می‌کنیم هنرمندان را با مواد و مصالح اولیه در انجام امور اداری کسب و کارش آشنا کنیم و سپس به توصیه‌هایی درباره‌ی انتخاب فضای نمایش مناسب، زمان‌بندی‌ها و نحوه‌ی شکل‌دادن به ارتباطات حرفه‌ای پایدار می‌پردازیم. این مجموعه بر اساس مشاهدات نویسنده در زمان کار در گالری از نیاز به آموزش و گاه یادآوری نکاتی به جامعه‌ی تجسمی و در پی مطالعه و یادداشت‌برداری از منابع مختلف و در ترکیب با صحبت‌های روزمره با هنرمندان و سایر بازیگران فعال در دنیای هنر شکل گرفته است.
پورتفولیو[1] یا بسته‌ی ترکیبی
یکی از ساده‌ترین و در عین حال کارآمدترین روش‌ها برای دوری از اشتباهات در دنیای کوچک و به ظاهر درهم‌ریخته‌ی هنر، تصور کردن موقعیت طرف مقابل است. کیوریتور، مجموعه‌دار یا گالری‌داری را تصور کنید که با وجود برنامه‌ی به شدت فشرده‌ی خود برای اولین‌بار به استودیوی هنرمند پا می‌گذارد. طبیعتا مهم‌ترین انگیزه‌ای که این شخص را به استودیوی هنرمند آورده تماشای آثار است. در نتیجه، انتخاب درست هنرمند برای در معرض دید گذاشتن منتخبی از آثار و چیدن آن‌ها به گونه‌ای که روایت‌گر مسیر هنری‌اش باشد از اهمیت ویژه‌ای در جلب نظر مخاطب برخوردار است. در جریان استودیو ویزیت، هنرمند احتمالا فضا و زمانی کافی برای ارائه‌ی تمامی آثار خود از ابتدا را نخواهد داشت و در چینش آثار، با در نظر گرفتن اهداف بازدیدکننده، بیشتر به این توجه می‌کند که قصد فروش و یا نمایش کدام اثر یا مجموعه را دارد و تصمیم می‌گیرد که برای استفاده‌ی حداکثری از زمان محدود در صحبت‌های خود و پاسخ به سوالات بازدیدکننده، بیشتر بر روی کدام نقاط قوت خود تمرکز کند. این موضوع در مورد انتخاب مواردی که شخص برای موقعیت‌های مختلف در پورتفولیوی خود می‌گنجاند نیز صادق است.
هنرمند، فارق از این‌که در چه مرحله‌ای از مسیر حرفه‌ای خود قرار دارد، باید توانایی ساختن پورتفولیو یا بسته‌ای ترکیبی از فعالیت‌های حرفه‌ای خود را داشته باشد. این کمابیش نقطه‌ی شروع تمام فرصت‌هایی خواهد بود که هر هنرمندی با آن مواجه خواهد شد؛ چه قصد شرکت در نمایش گروهی در یک گالری کوچک را داشته باشد و چه در پی جلب توجه گالری بزرگ و شناخته‌شده‌ای باشد تا نمایشی انفرادی از آثارش برگزار کند، چه بخواهد برای شرکت در رزیدنسی[2] یا تحصیل در دانشگاه‌های خارج از ایران اقدام کند و چه در نظر داشته باشد صرفاً تعدادی از آثارش را برای فروش به شخصی پیشنهاد دهد. این بسته‌ی ترکیبی برای هر موقعیت و درخواستی که باشد، باید حداقل برخی از موارد زیر را در بر بگیرد: تصاویر آثار، بیوگرافی[3] ، رزومه[4]، بیانیهی هنری[5]، بریده‌های مطبوعاتی[6] و شرح درخواست[7].
به‌ندرت ممکن است (کمابیش محال است) در قدم اول کسی فرصت و امکان این را داشته باشد تا آثار هنرمند را از نزدیک ببیند، پس این بسته باید بتواند ایده‌ای تا حد ممکن دقیق از شخصیت او و آثارش را به بیننده منتقل کند. نکته‌ی مهم این است که با توجه به اشتراکات زیاد این بسته‌ها در موارد مختلف، هنرمند می‌بایست همواره موارد تشکیل‌دهنده را به‌صورت مجزا تا حد امکان به‌روز نگه دارد و منتظر نماند تا در عمل به آن نیاز پیدا کند. اکثر محتویات ضروریِ این بسته‌ها به زمان نسبتاً زیادی برای آماده‌سازی نیاز دارند و شخص همیشه زمان کافی برای آماده‌سازی بسته‌ی خود پیش از موعد مقرر ندارد. شاید در یک مهمانی صحبتی از رزیدنسی‌ای پیش بیاید که دو روز بیشتر برای اقدام به شرکت در آن فرصت باقی نمانده باشد یا ممکن است دوستی در جایی اسمی از هنرمند برده باشد و از او بخواهد برای معرفی بیشتر تعدادی نمونه اثر برای او بفرستد، در چنین مواقعی فکر کردن به نوشتن یک بیانیهی گویا و بی‌نقص، ترجمه‌ی عنوان نمایش‌های گذشته یا عکاسی از آثاری که ممکن است در انبار خانه‌ی اقوام نگه‌داری شوند مواردی نیستند که فرد چندان مشتاق فکر کردن به آن‌ها باشد. در فرصت محدود بهتر است هنرمند از وقت گران‌بهای خود برای به دست‌آوردن حداکثر اطلاعات ممکن از موسسه یا فردی که قرار است پورتفولیوی او را ببیند استفاده کند و بر اساس شناخت خود از موقعیت به وجود آمده، اطلاعات هر بسته را بروزرسانی نماید.
مؤسسات، رزیدنسی‌ها و دانشگاه‌ها اغلب در فراخوان اولیه‌شان چارچوبی مشخص (و سفت‌وسخت) برای بسته‌ی درخواستی خود تعیین می‌کنند که می‌تواند شامل تعداد مجاز تصاویر، عنوان موارد درخواستی و تعداد کلمات مجاز در هر بخش باشد. در نتیجه مهم است هنرمند این اطلاعات را پیش از ارسال درخواست برای موقعیت‌های مختلف، طبق قوانین فراخوان بهینه‌سازی کند و ضمن به رخ کشیدن شناخت خود از موقعیتی که درخواست شرکت در آن را دارد، بسته را به گونه‌ای طراحی کند که گویای روند پیشرفت‌های حرفه‌ای اخیرش باشد. بهتر است ترتیب قرار گرفتن هرکدام از این بخش‌ها بر اساس ترتیب نوشته شدن آن‌ها در چهارچوب تعیین شده توسط موسسه‌ی مورد نظر باشد.
در قسمت بعدی وبلاگ به بررسی تعدادی از رایج‌ترین مواردی خواهیم پرداخت که هنرمندان برای ارائه‌ی درخواست‌های مختلف ممکن است به آن‌ها نیاز داشته باشند.