آرشیو در دنیای هنر – شماره‌ی ۱ ۲۶ بهمن، ۱۴۰۲ آذرخش عسگری
۲۶ بهمن، ۱۴۰۲ آذرخش عسگری
آرشیو در جهان
می‌گویند یونانیان از اولین اقوامی بودند که به نگهداری اسناد و مدارک اقدام کردند اما اگر باز هم عقب‌تر برویم، مثلا برسیم به انسان غارنشین چه؟ آیا میتوان نقاشی دیواره‌ی غارها را نوعی مستندنگاری دانست؟ نوعی تمایل به ثبت اتفاقات و نگهداری داده‌ها؟
نهم ژوئن روز جهانی آرشیو است. شورای بین‌المللی آرشیو معتقد است بایگانی اسناد نقش مهمی در پاسخگویی، شفافیت، دموکراسی، میراث، حافظه و جامعه دارد.
آرشیو در ایران
شنیده‌ایم و بارها احتمالن به زبان آورده‌ایم که ”ما حافظه‌ی تاریخی نداریم!“ ولی چرا؟!
به اعتقاد شفیعی کدکنی، فقر ِحافظه تاریخیِ ما نتیجه‌ی نداشتن «آرشیو» است.
”اگر شما از دولت فرانسه بپرسید که «در فلان تاریخ، و در فلان قهوه‌خانهٔ خیابان شانزه‌لیزه، آقای ویکتور هوگو یک فنجان قهوه خورده است؛ صورت حساب آن روز ویکتور هوگو، در آن کافه مورد نیاز من است»، فوراً از آرشیو ملی فرانسه می‌پرسند و به شما پاسخ می‌دهند. اگر از دانشگاه تهران بپرسند که ما می‌خواهیم نوع سؤالات امتحانیِ ملک‌الشعراء بهار یا بدیع‌الزمان فروزانفر یا خانم فاطمه سیّاح را بدانیم، آیا دانشگاه تهران یک نمونه -فقط یک نمونه- از پرسش‌های امتحانی این استادان بزرگ و بی‌مانند را، که فصول درخشانی از تاریخ ادبیات و فرهنگ عصر ما را شکل داده‌اند، می‌تواند در اختیار ما قرار دهد؟نه تنها در این زمینه، پاسخ دانشگاه تهران منفی است، که حتّی پرونده‌ی استخدامی ملک‌الشّعراءبهار را هم ندارد! ممکن است بپرسیم صورت قهوه‌ی فلان هنرمند یا پرونده‌ی استخدامی فلان استاد دانشگاه به چه درد ما می‌خورد؟!“[1]
اگر آرشیو را نوعی نگهداری مستندات تعریف کنیم، می‌توانیم بگوییم ”آرشیوها“ شاهدانی‌اند بر گذشته. شاهدانی که با توجه به میزان اطلاعات کلی یا جزئی که در اختیار محققین می‌گذراند، برای ما حامل توضیحات و توجیهاتی بر اقدامات گذشته و دلایلی برای تصمیمات فعلی و تصورات آینده هستند.
بدون وجود آرشیوها ما موجوداتی بی‌حافظه بودیم که چیزی از گذشته نمی‌داند، و انسانی که از گذشته نداند چگونه حال را دوام بیاورد و آینده را بسازد؟ ”دیکتاتورها“ همواره در پی حذف آثار و اسناد مکتوب بوده‌اند.
اهمیت آرشیو در دنیای هنر
بایگانی‌ها ضمن آن که در خدمت برطرف کردن نیازهای روزمره و زودگذر هستند، در عین‌حال وظیفه‌ی تغذیه‌ی پژوهشگران را نیز در طول زمان بر عهده داشته‌اند. این بایگانی‌ها برای آینده‌ی هنر ضروری هستند. تنها با رجوع به آن‌هاست که ما قادر به دنبال کردن رد پای اتفاقات و جریان‌های هنری موفق یا شکست‌خورده خواهیم بود، یا خواهیم دانست کدام هنرمند در کدام سال به چه فکر می‌کرده و بازتاب این نگرش در آثارش چگونه بوده‌است.
از سال 1400 ”آرشیو ملی هنر ایران“ آغاز به کار کرده است. در این آرشیو از موسیقی، هنرهای نمایشی، هنرهای سنتی، ادبیات، معماری، سینما و هنرهای تجسمی به عنوان هفت بخش این آرشیو نام برده شده‌است.
اعلام شده‌است که آرشیو هنر ملی ایران در گام نخست شامل ۳۲۰۰ فیلم سینمایی، ۶۰ هزار فایل موسیقی فاخر، ۱۲ هزار عنوان کتاب الکترونیکی ویژه هفت هنر، بیست هزار فایل از آثار هنرمندان تئاتر، تعزیه، ادبیات، خوشنویسی، قرآن‌نگاری، نقاشی، مجسمه‌سازی و فیلم مستند بوده و از این نظر بزرگترین آرشیو هنری در نوع خود در جهان به شمار می‌رود.
اینکه آیا می‌شود به ادامه‌ی حیات این آرشیو امیدوار بود یا نه مشخص نیست، اما به قطع در نبود سازمانی جدی برای انجام این امر، بار مسئولیت بر دوش افراد و اشخاص سنگین‌تر خواهد شد و شاید روزی این تلاش فردی امکان تجمیع و تبدیل به سرمایه‌ای همگانی و عمومی شود.
داشتن آرشیو برای کدام بخش‌ها از بدنه‌ی هنرهای تجسمی ضروری است؟
هنرمندان
گالری‌ها و موزه‌ها
مجموعه‌داران
کیوریتورها
دیلرها (واسطه‌‌های فروش)
پژوهشگران، منتقدین و تاریخ‌نگاران
هنرمندان
– به عنوان هنرمند، چه زمان باید به فکر ساختن یک آرشیو باشیم؟
همین حالا!
اگر بیش از دو سال است که به عنوان هنرمند به طور جدی مشغول فعالیت هستید باید تا دیر نشده به سراغ ساخت آرشیو برای خود بروید، هر چه دیرتر به سراغ این کار بروید احتمال اینکه اصلن انجامش ندهید بیشتر می‌شود و این یک فاجعه است.
کارکردهای آرشیو برای هنرمندان
- معرفی توانمندی‌ها
همه می‌دانیم دوران نشستن هنرمند در کارگاه و پرداختن صرف به کار هنر به امید آن‌که کشف شود گذشته است. در دنیای امروز هر هنرمند مجبور است برای معرفی توانمندی‌های خود به مجموعه‌داران، صاحبان گالری و علاقه‌مندان زمان صرف کند؛ حتی گاهی بیش از زمانی که در کارگاهش می‌گذراند.
داشتن یک آرشیو به‌روز شده از فعالیت‌ها راهی است که شاید در ابتدا غیرضروری، زمان‌بر و خارج از الویت به نظر برسد اما بارها و بارها در طول حیات حرفه‌ای هنرمند به‌کار خواهد آمد. همچنین ساخت چنین بانک اطلاعاتی می‌تواند کار را برای محققان و منتقدان حوزه‌ی تجسمی و حتی دیلرها و مجموعه‌داران به شکل چشمگیری آسان کند و دیگر اینکه این بایگانی‌ها خوراک اولیه‌ی مورد نیاز برای چاپ کتاب، کاتالوگ و مجلات تخصصی را نیز فراهم می‌آورند. علاوه بر آن، در صورتی که هنرمند در ساخت آرشیو خود دقت لازم را به‌عمل آورده‌باشد، آن بایگانی معتبرترین منبع اطلاعاتی مربوط به آن هنرمند خواهد بود.
- ثبت مسیر حرکت کاری
زمان‌هایی در مسیر کار هست که اگرچه پایان کار هنرمند به شمار نمی‌رود اما او در آن مرحله دست به ثبت می‌زند؛ گاهی از طریق نوشتن یا گاهی از طریق ثبت تصویری از آن مرحله. اینکه این تصویر با دوربین خوب و با کیفیتی گرفته‌شده‌است یا نه نسبت به اطلاعاتی که ثبت می‌گردد چندان اهمیتی ندارد.
اما انتخاب هنرمند از این مرحله برای ثبت چه دلیلی داشته‌است؟ آیا با تماشا کردن این تصاویر قرار است برای قدم بعدی به نتیجه‌ای برسد؟ یا آن‌ها را برای دوست یا مشاوری فرستاده تا نظرش را در مورد آن بداند؟
به هر دلیل که باشد، ثبت کردن، در واقع مشاهده و مطالعه‌ی روند طی شده‌ای‌است که یا ختم به خلق یک اثر یا یک مجموعه می‌شود و یا می‌تواند برای گروه‌های متفاوتی چون شخص هنرمند یا هنرمندان دیگر، منتقدان و پژوهشگران جالب و کارآمد باشد. ثبت این مسیر کاری همچنین می‌تواند واسطه‌ای برای خلاقیت و الهام‌بخشی نیز باشد.
- خوراکی برای خلق هنرهای جدید
در تاریخ هنر آثار فراوانی با استفاده از مواد آرشیوی خلق شده و می‌شوند؛ چه آثاری که مستقیم از موادی همچون تصاویر، صداها، فیلم‌ها ساخته شده‌اند و چه آثاری که براساس اطلاعات ثبت شده در آرشیوها خلق می‌شوند.
– آرشیو شما باید شامل چه بخش‌هایی باشد؟
آرشیو تصویری (عکس/ویدئو):
تصاویر آثار:
اتودها، مراحل کار و جزئیات
تصویر با کیفیت از هر اثر
تصاویر نمایش‌ها:
چیدمان، افتتاحیه و بازدیدکنندگان
آرشیو متنی یا نوشتاری:
بیوگرافی
رزومه
استیتمنت‌ها (بیانیه‌ها)
مطبوعات (نقدها، مصاحبه‌ها و …)
آرشیو شنیداری یا ویدئویی
آرشیو نشریات، کاتالوگ‌ها و کتاب‌ها
آرشیو نمایش‌ها:
پوستر و کارت دعوت
لیست قیمت
لیست آثار فروخته‌شده
– از کجا شروع کنیم؟
بهتر است ابتدا به جمع‌آوری اطلاعاتی که در حال حاضر موجود و آماده دارید بپردازید. از جمع کردن تمام اطلاعاتی که ممکن است به طور نامنظم نگه داشته‌باشید یا با یک جستجوی ساده در دسترس باشد آغاز کنید. این می‌تواند یک روند طولانی باشد و در زمان‌هایی از به سرانجام رسیدن آن ناامید شوید. پس زمان خود را تقسیم کنید و به مرور و در طول زمان آن را به انجام برسانید و نخواهید که تمام آن را در یک یا دو مرحله به پایان برسانید.
– چه چیزهایی در ساخت آرشیو به شما کمک می‌کند؟
صبر برای رسیدن به نتیجه، داشتن استراتژی و برنامه‌ریزی دقیق و همچنین تداوم در کار از عوامل بسیار مهمی‌است که شما را در ایجاد و حفظ یک آرشیو کامل، منظم و به‌روز یاری می‌دهد. در نظر داشته باشید که ”دقت“ در ثبت ضرورتی است که نباید از آن غافل شوید.
– چرا داشتن آرشیو به نفع جایگاه حرفه‌ای شما است؟
از جلب احترام افراد مهم و صرفه‌جویی در وقت تا اطلاع‌رسانی و کمک به طراحی و ایجاد استراتژی برای کار، و حتی افزایش ارزش مادی هنر خلق شده، ایجاد آرشیو برای همه‌ی هنرمندان ضروری است.
شما با داشتن تسلط بر تاریخچه‌ی هنریتان در مواجهه با مخاطبانی که ممکن است صرفن علاقه‌مندان به هنر باشند، یا خریداران و گالری‌داران، خود را به عنوان یک فرد حرفه‌ای معرفی می‌کنید. اینکه شما اطلاعات درستی از آثار خود دارید، و می‌دانید که هر اثر کجا و به چه کسی فروخته‌شده یا در چه مکانی به نمایش در آمده و درباره آن چه نوشته شده‌است نشان می‌دهد تا چه اندازه در کاری که می‌کنید جدی هستید.
در عین حال همیشه هیجان‌انگیز است که ببینید چقدر از طریق کار سخت خود پول به‌دست‌آورده‌اید!
– آرشیو شما در چه مواقعی به کمک شما خواهد آمد؟
تقریبن در تمام مواقع شما نیاز دارید تا اطلاعاتی از خودتان را در اختیار دیگران قرار دهید، خواه زمان برگزاری یک نمایش یا زمانی که تصمیم می‌گیرید برای یک فرصت مطالعاتی اقدام نمائید. همچنین، هر زمان که بخواهید آثار خود را در وب‌سایت یا فضاهای مجازی به نمایش در بیاورید نیز به این اطلاعات نیاز پیدا خواهید کرد.
مجموعه‌داران هنری، پژوهشگران و روزنامه‌نگاران نیز دوست دارند در جریان مسیر طی شده توسط هنرمند مورد علاقه‌ی خود قرار بگیرند و بی‌شک داشتن مستندات به‌روز شده به اینکه شما گزینه‌ی محبوب آن‌ها باشید کمک خواهد کرد.
در قسمت بعد وبلاگ شرح کاملی بر هر کدام از بخش‌های آرشیو هنرمندان خواهید خواند.
- از مقاله‌ی ظرفیت و ظرافت یک انسان (درباره‌ی ایرج افشار)/ محمدرضا شفیعی کدکنی↑